Filosofie mag op geen enkele school ontbreken. Elke leerling verdient het om uitgedaagd te worden om goed te discussiëren, kritisch na te denken, meningen van zichzelf en anderen te onderzoeken, en daarmee grip te krijgen op alles wat er als jongere (en beginnend burger) op je afkomt. Helaas wordt filosofieonderwijs vrijwel uitsluitend aangeboden op de havo en het vwo. Dat is voor vmbo'ers zelf en onze samenleving een gemiste kans.
Gelukkig leggen veel filosofen, kinderfilosofen, filosofiedocenten en lerarenopleiders zich hier niet bij neer. In het HTF-symposium ‘Denken voor doeners - Filosofie op het vmbo’ komen zij aan het woord en delen zij hun ervaringen en ideeën. Zo zijn er lezingen van publieksfilosoof Stine Jensen en Henk Oosterling, en diverse workshops onder leiding van o.a. Eva-Anne le Coultre en Kristof van Rossem. Over het belang van filosofie op het vmbo, over de beste filosofiemethoden, over filosoferen over ongemakkelijke onderwerpen, en nog veel meer onderwerpen.
De HTF Hogeschool voor Toegepaste Filosofie nodigt filosofiestudenten, docenten, opleiders, maar ook schoolleiders en beleidsmakers en andere geïnteresseerden uit om deel te nemen en het belang van filosofieonderwijs voor iedereen op de kaart te zetten.
Het symposium van 12 november 2022 was volledig uitverkocht.
Samen met een zeer betrokken groep deelnemers kijken we vol enthousiasme terug op een bijzondere dag.N.a.v. het symposium is het initiatief opgepakt door o.a. Karin Fontein en Joan de Ruijter, een community op te richten met de mogelijkheid materiaal te uploaden, vragen te stellen, ervaring te delen, etc. U bent hierbij van harte uitgenodigd deel te nemen.
▶︎ LinkedIn-groep met Drive 'Filosofie op het (v)mbo.
▶︎ Lees de artikelen in NRC (Coen Simon) en Filosofie Magazine (Ira Pronk) n.a.v. het symposium.
► Bekijk de aangeleverde powerpointpresentaties, verslagen en video's, geplaatst bij onderstaand programma.
Verslag algemeen> klik HIER.
Welkom door Martin Slagter, alg.directeur HTF
Introductie door Paul Teule, dir. onderwijs HTF : “Filosofieonderwijs en kansen(on)gelijkheid”
Powerpoint Paul Teule
Key-notelezing door Stine Jensen: “Wijsheid voor alle leerlingen, jong en oud”
Stine Jensen is filosoof, schrijfster en programmamaker. Zo maakte ze voor de HUMAN o.a. de serie Dus ik ben over de filosofische wortels van onze identiteit. Er verschenen verschillende boeken van haar hand, waaronder het kinderboek Lieve Stine, weet jij het? (2015) waarmee ze de Zilveren Griffel won. Sinds 1 juni bekleedt ze tevens de functie van bijzonder hoogleraar Publieksfilosofie aan de Erasmus School of Philosophy.
Powerpoint Stine Jensen
Workshop 1. Filosofie of filosoferen? Wat werkt op het VMBO? - met Mirjam Poolster
Als filosoof in de vmbo-klas heb je het voorrecht om maatschappelijke kwesties te bespreken die bij andere vakken alleen maar tot onrust en geruzie leiden. Dat kan alleen als je het filosoferen boven de filosofische theorie plaatst en als leerlingen verantwoordelijk maakt voor hun eigen antwoorden. Dan voelen ze zich pas echt serieus genomen en kun je als docent fantastische dingen bereiken. Maar wat voor inhoud moet je als docent daarvoor in huis hebben? Mirjam neemt je in deze workshop mee in haar kijk op effectief filosofieonderwijs, en geeft een concrete les zoals ze die op het vmbo heeft gegeven.
Mirjam Poolster is filosoof, dichter en docent. Ze geeft lessen filosoferen in het basisonderwijs, op middelbare scholen, waaronder het vmbo, en in bedrijven. Dit doet zij onder de vlag van o.a. De Denkschool en voor Rotterdam Vakmanstad. In 2009 verscheen de dichtbundel ‘Een Stad van Duizend Woorden’, en van 2012 – 2014 was zij Stadsdichter van Vlaardingen. Ze geeft ook workshops en schoollessen poëzie schrijven.
Verslag Workshop Mirjam Poolster
Workshop 2. Hoe leid je een goed filosofisch gesprek? - met Kristof van Rossum
In deze workshop voert Kristof Van Rossem met de groep een filosofisch gesprek zoals je dat ook met leerlingen op school, en in het bijzonder ook op het VMBO, kan doen. De basis is de structuur zoals die beschreven staat in zijn boek Het Filosofisch Gesprek. De Basis (LannooCampus/ISVW). Na afloop analyseren we wat er is gebeurd en is er ruimte voor kritische vragen.
Kristof Van Rossem is Master in de filosofie. Hij is lerarenopleider filosofie aan de KULeuven en docent aan de Odisee Hogeschool Brussel en de ISVW. Hij is als zelfstandig trainer gespecialiseerd in de kunst van het vragen stellen en in varianten van het socratisch gesprek. Zie www.socratischgesprek.be.
Verlag Workshop Kristof van Rossum
Workshop 3. Filosofie in het beroepsonderwijs - met Joan de Ruijter en Gerard Buurstra
Wat kun je verwachten als je gaat starten met filosofie op een vmbo-school? Wat heeft een leerling hieraan? Hoe pakken wij dat aan? Welke mogelijkheden zijn er en tegen welke belemmeringen kun je aanlopen? Welke mensen en instanties zijn in dit proces belangrijk en hoe kunnen ze ons helpen? Hoe zorgen we dat leerlingen zelf met een 'meer filosofische blik' gaan kijken? We gaan samen denkend op zoek naar mogelijkheden.
Gerard Buurstra is sinds 2007 werkzaam in het onderwijs als docent en onderwijsontwikkelaar voor de vakken filosofie, burgerschap en Engels, is Socratisch Gespreksleider, vrijwilliger bij het Centrum voor Kinderfilosofie en student bij de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie.
Joan de Ruijter geeft al meer dan twintig jaar filosofie op diverse scholen en op diverse niveaus. Onlangs debuteerde ze met de filosofische Young Adult-roman Lupus, die past bij het huidige examenonderwerp voor filosofie op de havo. Ze schreef ook mee aan het bijbehorende examenboek Denken over democratie.
Workshop 4. Filosoferen met nieuwkomers - met Renate Buls DEZE WORKSHOP KON HELAAS NIET DOORGAAN I.V.M. ZIEKTE. DIT THEMA ZAL DOOR DE HTF OP EEN ANDER MOMENT ONDER DE AANDACHT WORDEN GEBRACHT.
Stap in de schoenen van jonge nieuwe Nederlanders afkomstig uit Eritrea, Syrië, Iran en allerlei andere landen. Hoe leer je deze leerlingen filosoferen? Hoe doe je dit wanneer culturen botsen? Hoe doe je dit wanneer leerlingen nog nooit naar school bent geweest? Hoe doe je dit wanneer ze de taal nog niet spreken? Ervaar waarom het juist voor deze leerlingen belangrijk is om te filosoferen. Welke vaardigheden hebben zij nodig en hoe kan filosofie hieraan bijdragen?
Renate Buls geeft sinds vijf jaar Burgerschap bij SK Dr. Nassau College aan jonge nieuwkomers tussen de 12-18 die weinig tot geen Nederlands spreken. Zo is opgeleid tot docent Maatschappijleer, en doorloopt momemteel ook de masters Filosofie en Onderwijskunde. Renate is tevens als docent groepsdynamica & vakdidactiek werkzaam bij de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie.
Vervangen door: Grote Denkers vertalen naar het vmbo - met Marc van Dijk
Marc studeerde Nederlands en journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam en beeldende kunst aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. In 2011 publiceerde Marc van Dijk 'Het achtste wereldwonder', een in vijf talen vertaalde toeristische gids over het Paleis op de Dam. In oktober 2013 verscheen zijn biografie van dichter en theoloog Huub Oosterhuis, 'De paus van Amsterdam' (uitgeverij Atlas Contact). In 2019 publiceerde hij 'Wij zijn de politiek. Het denken van Daan Roovers' (uitgeverij Ambo Anthos). Met kunstenaar Sander ter Steege maakt hij 'Becky Breinstein', een filosofische graphic novel-serie voor 10-plus. Het eerste deel verscheen in september 2019: 'De gifbeker van Socrates' (uitgeverij Ten Have). In 2021 verscheen 'Het wonder van betekenis' (uitgeverij Boom), verslag van een reis met Denker des Vaderlands Paul van Tongeren.
Workshop 5: Filosofie op het vmbo: leerdoelen en werkvormen - met Eva-Anne Le Coultre & Margot Ellenbroek
Via het project Toukomst in Groningen zijn Eva-Anne en Margot samen met een groep filosofiedocenten en vmbo-docenten in Groningen in een PLG (professionele leergemeenschap) een lessenserie voor filosofie op het vmbo aan het ontwerpen. Als pilot wordt deze lessenserie binnenkort uitgevoerd. Al doende stuitten we op allerlei dilemma's. Moeten we uitgaan van verschillen tussen filosofie op het vmbo en filosofie in de onderbouw havo/vwo, en zo ja: welke? Zet je als docent alleen in op filosofische vaardigheden, zoals argumenteren, of ook op filosofische begrippen en theorieen? De hamvraag voor het vervolg van het project is: moeten we inzetten op bevoegde filosofiedocenten die filosofie als (schoolexamen)vak op het vmbo gaan geven, of moeten we inzetten op vmbo-docenten van andere vakken die leerlingen filosofische vaardigheden kunnen leren? Over deze dilemma's gaan we het in deze workhop hebben.
Margot Ellenbroek is docent Filosofie op het Almere College en verbonden aan het project ‘Filosofie op het vmbo’ binnen het Nationaal Programma Groningen dat filosofiedocenten en docenten van het vmbo aan elkaar koppelt om samen filosofieonderwijs te ontwikkelen.
Eva-Anne Le Coultre werkt als vakdidacticus Filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze leidt momenteel het project ‘Filosofie op het vmbo’ binnen het Nationaal Programma Groningen dat filosofiedocenten en docenten van het vmbo aan elkaar koppelt om samen filosofieonderwijs te ontwikkelen. Ze publiceerde eerder Ik denk/Cogito, een inleiding in de filosofie.
Workshop 6: De filosofische vonk. Een oud-vmbo leering vertelt - met Geertje Hulzebos
Wat is de wereld zonder tijd? Met die vraag opende de docent filosofie op het IVKO-vmbo een nieuwe wereld voor Geertje Hulzebos. Doordat ze filosofischer leerde kijken naar de wereld, viel haar tijdens haar mbo-opleiding en haar werk als activiteitenbegeleider op hoe belangrijk basale filosofische vaardigheden zijn om met ouderen om te gaan en je staande te houden in een hierarchische situatie – vaardigheden die nu dus nietworden geleerd. Ze gaat hierover in gesprek met Paul Teule.
Geertje Hulzebos is filosoof en onderwijskundige en heeft voor verschillende onderwijsinstellingen en ministeries gewerkt als onderwijskundig adviseur. Ze is begonnen op het vmbo, en heeft via het speciaal onderwijs de mbo-4-opleiding tot activiteitenbegeleider afgerond en dat beroep uitgeoefend, waarna ze via een HBO propedeuse op de universiteit terecht kwam. Ze was in 2018 voorzitter van de landelijke studentenvakbon LSVb.
Key-note lezing Henk Oosterling: “Hypokritisch onderwijzen. Burgerschap, mediawijsheid en ecowijsheid.”
Henk Oosterling is een Nederlandse filosoof, ecosoof en schrijver. Hij was o.a. werkzaam als universitair hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en directeur van Rotterdam Vakmanstad, en zette talloze maatschappelijke initiatieven op in Rotterdam en daarbuiten. In 2020 verscheen van zijn hand Verzet in ecopanische tijden. Van ego-emancipatie naar eco-emancipatie (Lontano).
Powerpointpresentatie Henk Oosterling
