top of page

 

 

SYMPOSIUM 13 mei 2017

'ONDERWIJS ALS PERSOONSVORMING - FILOSOFEN OVER BILDUNG

​

​

​

“Wie niet zichzelf vormt, wordt gevormd”

HTF-symposium ‘Onderwijs als persoonsvorming. Filosofen over Bildung’

 

Utrecht, zaterdag 13 mei, 10.00 uur. Voor een gehoor van een kleine 200 aanwezigen in de monumentale Utrechtse Jacobikerk opent Martin Slagter, oprichter van de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie, het derde HTF-symposium met als thema: Onderwijs als persoonsvorming. Filosofen over Bildung. Dagvoorzitter is Sjoerd Slagter: filosoof, oud-docent biologie en eerste voorzitter van de VO-raad.

 

Sprekers zijn:

  • Paul Rosenmöller - voorzitter VO-raad, voormalig partijleider Groen Links en lid Tweede Kamer.

  • Paul Schnabel - opsteller van het rapport Ons Onderwijs 2032, voormalig directeur SCP, lid Eerste Kamer.

  • Joep Dohmen - docent en lector Bildung HTF, emeritus hoogleraar Wijsgerige en Praktijkgerichte Ethiek UVH, Socrateslezing 2017 over Moderne Bildung.                   

  • Jan Bransen - docent HTF, hoogleraar Filosofie van de Gedragswetenschappen RUN.

  • Jasmijn Kester, rector Vathorst College te Amersfoort, Beste schooleider van Nederland in 2016.

 

In zijn inleiding bekent Sjoerd Slagter dat hij in zijn tijd als voorzitter van de VO-raad achteraf bezien teveel gefocust heeft op vaardigheden en cognitie in het onderwijs. Veel onderwijsgeld ging in dit tijd naar taal en rekenen; Bildung en persoonsvorming kwamen er bekaaid af. Sjoerd is blij dat daar nu meer aandacht voor is en nodigt zijn opvolger Rosenmöller uit het verstoorde evenwicht te herstellen.

 

Elitair karakter

De eerste spreker is Paul Schnabel. In zijn adviesrapport Ons Onderwijs 2032, waar het symposium nadrukkelijk bij aan wil sluiten, pleit hij voor meer aandacht voor persoonsvorming (Bildung, burgerschap) in het onderwijs van de toekomst. In een breed sociologisch perspectief schetst Schnabel de ontwikkeling van het begrip ‘Bildung’, zoals destijds geïntroduceerd door Wilhelm von Humboldt (1767-1835) tot de huidige invulling ervan. ‘Bildung’ (zelfontplooiing) moet volgens Von Humboldt scherp onderscheiden worden van ‘Ausbildung’ (beroepsvorming). Bij Bildung gaat het om algemene ontwikkeling en de ontplooiing van alle menselijke vaardigheden, inclusief morele vorming en kritisch denken. Schnabel wijst op het intrinsiek elitaire karakter van dit Bildungs-begrip. Moderne Bildung (persoonsvorming) zal gericht moeten zijn op alle Nederlandse scholieren en studenten, die daarnaast ook beroepsvaardigheden (‘Ausbildung’) dienen te verwerven.

 

Begeleide zelfvorming

Joep Dohmen is de tweede spreker. Bildung is sedert jaren zijn thema. Bij de HTF is Dohmen lector Bildung. In zijn recente Socrates-lezing voor het Humanistisch Verbond (14-11-2017) vatte hij op indrukwekkende wijze zijn in de afgelopen decennia ontwikkelde gedachtegoed samen (zie: publicatie). In een veel korter tijdbestek doet hij dat nu opnieuw. Moderne Bildung is volgens Dohmen zelfontplooiing, met de nadruk op ‘zelf’: jongeren dienen zich tegenwoordig zelf te vormen, zonder dwingende voorbeelden van buitenaf. Maar dat wil niet zeggen: alleen. Met name het onderwijs dient jongeren bij hun persoonsvorming behulpzaam te zijn. Bildung is in de opvatting van Dohmen dan ook: begeleide zelfvorming. Want: “Wie niet zichzelf vormt, wordt gevormd.” Filosofie speelt bij deze zelfvorming in de opvatting van Dohmen een centrale rol.

 

‘Zelluf’ doen

Na de pauze is het woord aan de tweede hoogleraar filosofie in het gezelschap: Jan Bransen. Aan de hand van een aantal opmerkelijke foto’s maakt Bransen duidelijk dat kinderen echte ‘leermonsters’ zijn: ze willen het liefst altijd en overal leren. Maar in het onderwijs wordt hun dit vakkundig afgeleerd. Kinderen willen het ‘zelluf doen’, maar waar de school tot in detail gaat voorschrijven hoe dat ‘zelluf doen’ eruit moet zien, is het snel gedaan met de pret. Leren wordt een opgave, waarbij kinderen moeten voldoen aan saaie regeltjes en door anderen bepaalde doelen moeten realiseren (toetsen!). Leren moet vanuit het kind zelf komen en het onderwijs moet daarbij niet hinderlijk in de weg lopen, zoals nu vaak het geval is. Laat kinderen het ‘zelluf’ doen, is de oproep van Bransen.

 

Onderwijspijlers

Na Bransen is het woord aan Jasmijn Kester, rector van het Vathorst College in Amersfoort. Jasmijn reageert vanuit de dagelijkse praktijk van de schoolleider. Zij ​pleit voor ‘tegen de stroom in durven roeien’ en het optimaal benutten van bestaande (beleids)ruimte. De missie van het Vathorst College is om “het beste uit onszelf, de ander de wereld (te halen), waarbij ieder leert op een manier die bij hem/haar past.” De onderwijspijlers van waaruit het Vathorst College werkt, zijn: zelfverantwoordelijk leren, kunst en cultuur, thematisch leren/onderwijs, digitaal leren en burgerschap. Jasmijn besluit haar verhaal met een uitspraak van de Amerikaanse filosoof John Dewey: “If we teach today’s students as we taught yesterday’s, we rob them of tomorrow.” Onderwijs moet wel met zijn tijd meegaan.

 

Witte raaf

Na de lunchpauze krijgt Paul Rosenmöller het laatste woord. Aan hem de eer het eerder besprokene in één brede schets samen te vatten en te becommentariëren. Dat blijkt toch iets teveel gevraagd voor de VO-raad-voorzitter. “Ik heb hier, met deze sprekers, duidelijk meer te halen, dan te brengen,” bekent Rosenmöller. Hij sluit zich aan bij Jasmijn Kester dat de bestaande beleidsruimte veel mogelijkheden biedt om met allerlei vormen van onderwijs te experimenteren. Zelfs voor de radicale opvattingen van Jan Bransen is in het huidige onderwijsbestel plaats. Dat neemt overigens niet weg dat het Vathorst College wel een witte raaf is: de meeste huidige VO-scholen lijken nog verontrustend veel op de middelbare school die Rosenmöller zelf 40 jaar geleden bezocht.

 

Na een korte pauze komen tijdens een levendige forumdiscussie alle vijf sprekers opnieuw aan het woord. Ze beantwoorden vele vragen uit de zaal en treden met elkaar in de debat. Dagvoorzitter Sjoerd Slagter leidt de discussie in goede banen.

 

Installatie Kenniscentrum

De dag wordt besloten met de installatie van het Kenniscentrum Bildung en Persoonsvorming. Het kenniscentrum is inhoudelijk gebaseerd op het door Joep Dohmen ontwikkelde gedachtegoed over het thema ‘Bildung’, zoals onder meer vastgelegd in diens Socrates-lezing 2016. Verder zoekt het kenniscentrum aansluiting bij Ons Onderwijs 2032. Het kenniscentrum wil theorie en expertise ontwikkelen op het gebied van moderne Bildung en Persoonsvorming in het gehele onderwijs (PO, VO en beroepsonderwijs). Het kenniscentrum beoogt een impuls te geven aan onderwijs als persoonsvorming en oplossingen te bieden voor de handelingsverlegenheid die op dit gebied in het onderwijsveld bestaat. Ook het reeds bestaande vak ‘burgerschap’ kan op deze wijze een nieuwe en zinvolle inhoud krijgen. Het kenniscentrum bestaat uit de volgende leden: prof. dr. Jan Bransen, drs. Alexandra Bronsveld, prof. dr. Joep Dohmen, prof. dr. Arjo Klamer, drs. Joan de Ruijter, drs. Martin Slagter, drs. Sjoerd Slagter. Door middel van een korte pitch stellen de leden zich voor aan het publiek en leggen zij uit wat hun rol binnen kenniscentrum is.

 

Na afsluiting van de dag door Martin Slagter spoeden de nog aanwezige bezoekers zich naar de borrel achter in de kerk. Van zoveel filosofie krijgt een mens dorst.

​

​

Foto's: Maya-Nora Saaid (eerstejaars HTF)

​

​

​

​